Sami rassinn.

Núna þegar Ísland er svo gott sem gjaldþrota (líklega verr statt en gjaldþrota), og afborganir af lánunum okkar hjóna eru orðin eins og við hefðum keypt 400 fermetra lúxusvillu á besta stað í bænum, eða London jafnvel. Þá velti ég því fyrir mér: Hvernig gat þetta gerst? Íslenskir stjórnmálamenn breyttu góðu hagkerfi í eina rjúkandi rúst. Það tók þá 18 ár, frá 1991 til og með 2008. Þessir stjórnmálamenn eru kallaðir bjálfar í dagblöðum úti um allan heim. Geir Haarde var valinn í 4 sætið af lesendum The Guardian yfir þá þjóðarleiðtoga sem bera mesta sök á hruninu á fjármálamörkuðum heimsins!
Hvað gerðist? Af hverju kusum við Íslendingar bjálfa til að stjórna okkur? Erum við ekki vel menntuð þjóð? Það eru allir að segja það. Er það bara eitthvað smjaður? Nú veit ég að Geir Haarde og Davíð eru engir bjánar, en þeir höguðu sér vissulega bjánalega, og mistökin voru stór. Núna þurfum við almenningur að borga Icesave vegna þess að einkaaðilum var leyft að stunda fjárglæfrastarfsemi í öðrum löndum eftirlitslaust.

Bjarni Benediktson núverandi formaður Sjálfstæðisflokksins benti réttilega á að flokkurinn hefði verið valinn 1991, og aftur 1995 og aftur 1999 og aftur 2003 og aftur 2007, til að stjórna landinu. Af hverju gerðum við það? Það vissu allir sem fylgdust með hvernig Landsbankinn var seldur, að þar var á ferðinni misbeiting valds af verstu tegund. Það var skrifað um söluna á þeim tíma. Það byrtist góður greinaflokkur um þetta mál í Fréttablaðinu eftir Sigríði Dögg Auðunsdóttir, þar sem allt þetta mál er rakið. Og núna er allur sannleikurinn kominn í ljós: Þeir fengu Landsbankann á 10 milljarða, borguðu bara hluta, nú þurfum við að kaupa hann til baka fyrir 700 milljarða!

En af hverju kusum við þess stjórnmálamenn aftur og aftur? Upplýsingarnar lágu fyrir. Margir hagfræðingar vöruðu við því sem var að gerast. Það var stórkostlegur viðskiptahalli við útlönd og gegndarlaus skuldasöfnun alveg frá 2001 sem bara jókst og jókst þartil hrunið varð En: Það þurfti að leita til að finna réttu greinarnar. Það þurfti að hafa áhuga á málefninu og velta því fyrir sé hvað var að gerast. Íslenskir kjósendur létu hinsvegar nægja að velta sér við í sófanum og segja spekingslega: ”Það er sami rassinn undir þessu öllu saman”, og héldu áfram að kjósa sama flokkin sama hvað á dundi.

Ég er þeirrar skoðunar að lýðræðið sjálft sé amk hluti af vandamálinu. Þjóðfélagið byggir á því að það séu gerðar kröfur til allra þjóðfélagshópa: Launþegar gera kröfu til vinnuveitenda og öfugt, kennarar til nemenda, foreldrar til kennara osfrv. Þetta virkar. En það er einn þjóðfélagshópur sem enginn gerir neinar kröfur til: Það eru kjósendur. Þeir geta hegðað sér nákvæmlega eins og þeim sýnist, og allir eru hvattir til að kjósa.
Það á ekki að hvetja menn til að kjósa. Það á að hvetja menn til að kynna sér málin og þá að kjósa. Það ætti jafnvel að halda uppi áróðri til að fá þá sem ekki hafa áhuga á stjórnmálum til að kjósa ekki. Ef við fengjum áhugasama kjósendur, þá myndu áhrif ýmissa styrktaraðila minnka. Stjórnmálaflokkarnir þyrftu ekki að fara í rándýrar kynningar og markaðsherferðir, kostaðar af fyrirtækjum og hagsmunaaðilum sem síðan ætlast til að fá greiðann endurgoldinn með einum eða öðrum hætti.

Margir hafa rætt um að nota tölvutæknina til að halda fleiri þjóðaratkvæðagreiðslur til að auka beint lýðræði.  Það er eflaust mögulegt upp að vissu marki, en það má ekki ofnota það, einmitt vegna þess að menn verða að geta tekið upplýsta ákvörðun.  Fyrsta skrefið er að hafa viljann til þess. Það mætti nota tölvutæknina til að biðja fólk um að svara nokkrum léttum spurningum um málefnið sem spurt er um.  Þannig mætti útiloka þá sem ekki hafa minnsta áhuga eða þekkingu á málunum.
Ég er viss um að það væri til bóta ef kosningafyrirkomulaginu væri breytt svona. Það yrið til þess að þrýsta á bæði stjórnmálamenn og fjölmiðla um að halda uppi vitrænni umræðu og viðhafa öguð vinnubrögð. Kannske gætu aðrar þjóðir tekið okkur til fyrirmyndar.  Það væri nú skemmtileg tilbreyting.  Ísland er nú ekki eina landið sem hefur kosið yfir sig bjálfa og einræðissinnaða foringja.